Vijf hefbomen om een negatieve spiraal te doorbreken

We zitten allemaal wel eens in de put. Dat kost energie. Je weet soms geen manier te vinden om er uit te komen. Het kan zelfs van kwaad tot erger gaan… een negatieve spiraal. Hoe kun jij dan als professioneel begeleider of manager van mensen, of als opvoerder van kinderen, iemand helpen? Positieve psychologie biedt hefbomen om zo’n negatieve spiraal te doorbreken. Ik licht er vier toe, aangevuld met één algemene hefboom uit een theorie over motivatie. Zelf ben ik fan van hefbomen 2 en 4; ik pas ze vaak toe in mijn coachpraktijk.

Positieve psychologie; op zoek naar datgene wat ons leven de moeite waard maakt

Positieve Psychologie is de wetenschappelijk studie van bloei en welbevinden van mensen. Het is de studie van emoties, ervaringen, karaktersterktes en deugden die mensen, gemeenschappen en organisaties in staat stellen om optimaal te functioneren”.

Positieve psychologie is een relatief jong vakgebied, ontstaan rond 1990. Waar de traditionele psychologie zoekt naar oplossingen voor ellendige zaken in ons leven, is de positieve psychologie juist op zoek naar datgene wat ons leven mooi maakt. Begrijp me niet verkeerd, traditionele psychologie is ontzettend waardevol om angsten, depressie en andere stoornissen te begrijpen en te verlichten. De focus ligt echter op de zaken die níet in orde zijn. De positieve psychologie gaat juist op zoek naar aspecten van iemands karakter, omgeving en leven die zorgen voor welzijn en geluk.

Wil je meer lezen over positieve emoties en wat die allemaal teweeg kunnen brengen? Lees dan de blog die ik eerder schreef.

Sluiten of openen; angst oproepen of hoop bieden?

“Waar heb je last van en hoe lang is dat al zo?” of “Hoe is je situatie als je probleem opgelost is?” Twee open vragen met een totaal ander effect. De eerste richt de aandacht op het probleem en het verleden, de tweede op de oplossing en de toekomst. De eerste kan een ‘sluitende’ emotie als angst oproepen, de tweede een ‘openende’ emotie als hoop. Beide hebben hun eigen uitwerking op het stress-systeem van de persoon aan wie je de vraag stelt. Een gevoel van angst jaagt het stress-systeem verder aan, terwijl een gevoel van hoop het juist kalmeert. Overigens kan verdriet, mits geuit in een veilige situatie, het stress-systeem ook kalmeren.

Als begeleider, manager of opvoeder heb je dus een keuze: ga je een emotionele toestand uitlokken die het stress-systeem aanjaagt of een die het stress-systeem kalmeert. Als je voorkeur uitgaat naar het tweede dan zijn er vijf type interventies (ik noem ze hefbomen) die je kunnen helpen.

1. Positieve emoties, positieve ervaringen uitlokken
Met deze hefboom breek je direct in op een negatieve sfeer of emotie. Je stelt een vraag die de ander uitnodigt om een positieve ervaring op te halen in zichzelf: “Waar ben je trots op?”, “Waar ben je dankbaar voor?”, “Vertel eens over een mooie ervaring met je gezin”. Uiteraard doe je dit nadat je in woord en houding hebt aangesloten bij de emoties van de ander. Deze hefboom is geen ‘positivo’-trucje; je dient je vraag heel zorgvuldig af te stemmen op de ander.

2. Aanspreken van karaktersterktes

Elk mens is ergens goed in, heeft sterke kanten die je terug ziet in haar denken, voelen, handelen en verlangens. In de put kan het contact met die sterke kanten verloren zijn gegaan. Met vragen en suggesties nodig je de ander uit om dat contact te herstellen. Benoem en bekrachtig: “Ik zie dat je een enorm doorzettingsvermogen hebt”, “Ik hoor uit je verhaal dat je een groot hart voor andere mensen hebt”. Net zo lang (en nog langer) tot de ander er zelf weer in gaat geloven.

3. PERMA model

Dit is een theorie over welbevinden. Hoe meer elementen aanwezig zijn, hoe groter de kans dat het iemand goed gaat. De letters staan voor: Positive emotions (positieve emoties ervaren, zie hefboom 1); Engagement (betrokken zijn bij iets wat van waarde is voor jou, het liefst met inzet van je sterke kanten, zie hefboom 2); Relationships (fijne relaties die je steun, liefde, waardering bieden); Meaning (ergens bij horen, iets dienen dat groter is dan jezelf); Accomplishments (iets voor elkaar krijgen via het stellen van doelen en omgaan met tegenslagen onderweg).

4. Krachtgerichte benadering

Met deze benadering nodig je de ander uit om te stoppen met een verhaal over zichzelf in termen van problemen en klachten. Een verhaal dat een negatieve spiraal in stand houdt. Je stelt vragen als: “Wat gaat er beter sinds de vorige keer en hoe heb je hier zelf aan bijgedragen?”, “Ik zie en hoor dat je het moeilijk hebt; wat gaat er ondanks alles wel goed?”. Je helpt de ander echt enorm door hem (weer) te leren denken in termen van wat wél kan en wat wél goed gaat.

5. Zelfdeterminatietheorie

Dit is een theorie over de motivatie van mensen om hun gedrag te veranderen. Ze gaat uit van drie basisbehoeftes die wij allemaal hebben: ervaren competentie, autonomie, verbondenheid. Meer vervulling van deze behoeftes geeft meer intrinsieke motivatie om gedrag te veranderen. Zelf uit de put komen zal niet lukken als iemand weinig autonomie of verbondenheid (relatie) met anderen ervaart, als iemand het gevoel heeft niks te kunnen. Daar moet dus eerst aan gewerkt worden. De sociale omgeving speelt hierbij een belangrijke rol.

Hefboom 1, 2 en 4 pas je toe in direct contact met de ander. Je ziet meteen of ze werken of niet. Met hefboom 3 en 5 probeer je aspecten in de (werk-)omgeving van de ander te veranderen. Het effect is indirect en pas later merkbaar.

Welke hefboom spreekt jou aan?

Voor mij is het gemakkelijker om iemands sterke kanten te benoemen dan iemands zwakheden. Hefboom nr. 2 gebruik ik dus vaak in coachgesprekken. Met mooi resultaat: de coachee wordt zich meer bewust van die sterke kant en kan er vaker een beroep op doen. Verder ben ik als Certified Professional Coach getraind in de Oplossingsgerichte methode, hefboom nr. 4. Daarmee werkt de coachee toe naar een situatie waarin of vaardigheid waarmee het probleem opgelost zal zijn.

Welke hefboom spreekt jou aan? Welke gebruik je wellicht al? En klopt het dat die hefboom dan ‘openend’ werkt bij de ander? Oefen er veel mee, dan word je competenter – zo help je ook jezelf!

De vijf hefbomen verwerkte ik in een tweedaagse bijscholing voor begeleiders van medewerkers die verzuimen. Dankbaar ben ik voor de samenwerking met CS-Opleidingen. En trots op het resultaat!

Bronnen

Fredrickson BL. ‘The value of positive emotions’, American Scientist 2003; 91: 330-335.

Fredrickson BL. ‘Positive emotions, broaden and build’, Advances on Experimental Social Psychology 2013; Vol 47, chapter 1 (eds. EA Plant and PG Devine).

Peeters S e.a. ‘Kernkwaliteiten’. In Handboek Positieve Psychologie. Theorie, Onderzoek, Interventies 2021. E. Bohlmeijer, N. Jacobs, J. Walburg en G. Westerhof (Red.). Amsterdam: Boom.

Ryan R & Deci E. ‘Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development and well-being’. American Psychologist 2000; 1: 68-78.

Seligman ME. ‘Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being’, Atria Paperback 2012.