Mensen met autisme en hoe ik als coach met hen kan werken

Het is een fantastische doelgroep waar ik mee werk: wetenschappers, techneuten en andere ‘knappe koppen’. Veel kennis, die ze maar al te graag delen. Erg leergierig, gedreven en creatief. Soms wat onhandig in de communicatie. Tja..’autistisch trekje’, denk je dan. Na een bijscholing over Autisme Spectrumstoornissen (ASS) ben ik echter heel anders naar dat ‘autistisch trekje’ gaan kijken. Ik deel hier mijn twee eye-openers over ASS. En wat die kennis voor mij betekent om als coach beter (het beste!) te werken met mensen met ASS.

Eyeopener 1: ASS is een stoornis in sociaal contact, maar zeker niet de meest voorkomende

We denken bij autisme al snel aan de hoofdpersoon in de film ‘Rainman’. Iemand die niet zonder routines en structuur kan. ASS is echter meer dan dat. Het is een beperking in het aangaan en onderhouden van sociale contacten. De ander niet goed begrijpen en aanvoelen. Zich niet in de ander kunnen verplaatsen. Weinig wederkerigheid tonen in een gesprek. Moeite met oogcontact. Gebaren of gezichtsuitdrukkingen maken die helemaal niet passen bij de woorden of de context. En ja, het hardnekkig vasthouden aan routines kan onderdeel van de stoornis zijn. Net als een over- of ondergevoeligheid voor prikkels als geluid, licht of de textuur van voedsel.

Wij zijn als mensen vrijwel continu in sociale interactie met elkaar. Het raakt me dat dit blijkbaar erg moeilijk is voor mensen met ASS. Niet omdat ze dat niet willen, maar omdat er in de kern (in de ‘hardware’) een onvermogen is. Dat dit tot psychische problemen kan leiden, is goed te begrijpen. Daarover meer in de volgende alinea.

Heeft iemand met wie het sociale contact niet soepel en wederkerig loopt altijd ASS?
Nee! De kans is veel groter dat je dan iemand met een persoonlijkheidsstoornis voor je hebt. Een persoonlijkheidsstoornis met sociale interactieproblemen komt namelijk bij 8-12% van de Europese bevolking voor. Slechts 1%-2% van de Europese bevolking heeft ASS. Dus in mijn praktijk ga ik ervan uit dat er géén sprake is van ASS als het contact met een coachee stroef loopt. Vaker is het een mens met een angststoornis of iemand die een onveilige hechting heeft doorgemaakt. Of een coachee die weerstand voelt, omdat hij gestuurd is door zijn leidinggevende.

Eyeopener 2: de beperkingen van een persoon met ASS zijn uitgebreid en ernstig

Naast een contactstoornis, is ASS ook een stoornis in de verwerking van informatie. De verwerking van prikkels door hersenen en zenuwstelsel gaat langzamer dan bij personen zonder ASS (met dezelfde intelligentie). Die vertraging zit ‘m niet alleen in het denken, maar ook in de motoriek. Kinderen met ASS kunnen bijvoorbeeld moeite hebben om alledaagse vaardigheden als rennen en fietsen te leren. De informatieverwerking verloopt naast trager ook anders; met veel meer oog voor detail en moeite om het grotere geheel te zien en overzien. Dit maakt dat praktische vaardigheden, zoals koken en een huishouden runnen, veel mentale moeite kosten.

Wat me trof tijdens de bijscholing, is dat zelfstandig functioneren allesbehalve vanzelfsprekend is voor iemand met ASS. Onderzoeken laten zien dat 15-25% van de volwassenen met ASS zelfstandig leeft, werkt in reguliere arbeid en een sociaal netwerk heeft. Sléchts 15 tot 25%! Meer dan driekwart is dus aangewezen op zorg, beschermd wonen en/of werken en begeleiding. Dat is overigens niet puur te wijten aan ASS; 30% van de mensen met ASS heeft ook een verstandelijke beperking, waardoor die zorg en begeleiding nodig is.

Het tweede dat me trof, is dat tenminste 70% van de mensen met ASS kampt met bijkomende medische problemen of psychiatrische stoornissen. Depressie, somberheid en sociale angst zijn de meest voorkomende. Alles bij elkaar is de diagnose ASS dus niet niks. Toch gaf de docent aan dat volwassenen die de diagnose krijgen, daar meestal opgelucht over zijn. Ze voelden zelf al heel veel jaren dat ze anders zijn dan anderen. ‘Normaal’ functioneren is voor hen een enorme opgave.

Hoe ik nu rekening houd met ASS in mijn aanpak als coach?

Na twee dagen bijscholing voel ik me zeker geen expert in het werken met coachees met ASS. Wel zijn er een aantal zaken waar ik rekening mee houd:

• Stiltes: meer stilte laten vallen na een vraag of uitleg; zo heeft de coachee tijd om het te verwerken.
• Uitgestelde reflectie: pas aan het begin van de volgende sessie vraag ik naar het geleerde uit de huidige sessie; dat geeft de coachee meer verwerkingstijd en de tijd om e.e.a. te noteren.
• Herhalen: ik herhaal een vraag of uitleg vaker, en ik vraag de coachee om in eigen woorden te vertellen wat ik vroeg of uitlegde; zo oefenen we ook het ‘verplaatsen in de ander’.
• Inzicht geven, uitleggen, verhelderen: dit is wat ik sowieso al doe bij coachees voor wie ratio en kennis belangrijk is. Het biedt hen veiligheid. Extra helpend is het voor coachees met ASS. Want voor hen is het moeilijker om een eigen, vast denkbeeld bij te sturen.
• Specifiek zijn: experimenteren met ander gedrag is belangrijk in mijn aanpak. De coachee doet dit tussen sessies door, in het werk. Voor iemand met ASS dient zo’n opdracht tot experimenteren heel specifiek te zijn, anders is het moeilijk om in actie te komen.
• Specifiek zijn: ook mijn vragen dienen heel specifiek te zijn; te open vragen geven verwarring, net als metaforen en abstracte vergelijkingen.
• Visueel maken: ik werk sowieso graag met schema’s en modellen. Dat sluit mooi aan bij waar coachees met ASS behoefte aan hebben.
• Afspraak=afspraak: duidelijke afspraken maken, bevestigen via e-mail en deze nakomen.

Als bronnen gebruikte ik lesstof, uitleg en videovoorbeelden van de docent en artikelen uit de cursus: ’Autismespectrumstoornissen (ASS) bij volwassenen; contextuele diagnostiek en persoonsgerichte behandeling’, verzorgd door dr. Richard Vuijk op 4 en 5 april 2024 bij RINO Amsterdam.

Foto: National Human Genome Research Institute (NHGRI), gepubliceerd op FLICKR.com; aangepast tot vierkante omvang.