De pandemie van inactiviteit; stand van zaken 2024

’Lichamelijke inactiviteit als pandemie met vergaande consequenties’. Een ferme waarschuwing in een speciale uitgave van medisch tijdschrift The Lancet in 2012. Te veel zitten als risico voor de gezondheid. Een wereldwijd vraagstuk zelfs. In Nederland kwam in die tijd de slogan ’zitten is het nieuwe roken’. Weet je nog?

Twaalf jaar later, hoe staan we er nu voor? Zijn we minder gaan zitten? En wat hebben bedrijven en overheid gedaan om zittend werk gezonder te maken?

Meer of minder zitten?

Ik kan kort zijn; we zijn alleen maar meer gaan zitten. In 2015 zat een volwassen Nederlander (18-64 jaar) gemiddeld iets meer dan 9 uur per dag. In 2021 was dat opgelopen tot ruim 9½ uur. Overigens zijn onze jongeren (12-17 jaar) kampioen zitten, met 9 uur en 42 minuten. Voor volwassenen zijn werk en tv-kijken de gelegenheden om veel te zitten. Voor jongeren zijn dat school/studie en de vele uren die ze in de vrije tijd doorbrengen met (spel)computer, laptop en smartphone.

De toename in zittijd lijkt versneld te zijn tijdens de COVID-19 pandemie. Vóór 2020 zaten volwassen werknemers in Nederland gemiddeld 6 uur en 36 minuten tijdens werk, en 3 uur en 18 minuten in de vrije tijd[1]. Tijdens de pandemie was dat 7 uur en 6 minuten, respectievelijk 4 uur en 24 minuten. Ruim 1½ uur zittijd per dag erbij dus! Redenen? De lockdowns, maar ook het thuiswerken. Mensen zitten meer als ze vanuit thuis werken, vergeleken met kantoor.

Opstaan tegen het zitten!

Als je langdurig stilzit worden vetten en suikers veel minder snel opgenomen in en verbrand door de spieren. In plaats daarvan circuleren deze stoffen langer in het bloed, waarna ze worden opgeslagen in de vet-voorraadkamers van het lichaam. In het bloed kunnen ze o.a. kleine ontstekingen van de vaatwand veroorzaken. Dit voel je niet en geeft op korte termijn geen klachten. Pas na jaren kunnen ernstige aandoeningen als hart- en vaatziekten en suikerziekte type II ontstaan. Een sluipend gevaar!

Adviezen en maatregelen vanuit de overheid

Ook de overheid onderkent het probleem. De Nederlandse Gezondheidsraad stelde in 2017 een advies op: “voorkom veel stilzitten”. Dit advies is erg globaal. Met data uit een internationale studie schreef ik een specifieker advies. Dit luidt:

• Beperk het zitten tot 9 uur per dag, maar liever tot 7½ uur.
• Onderbreek het zitten regelmatig; het liefst elk half uur, maar toch zeker elk uur.
• Zorg dat je ongeveer 50% van je wakkere tijd niet-zittend doorbrengt. Dat is dus ca. 8 uur staan, lopen, bewegen – het liefst in afwisseling met elkaar.
• Doe hetzelfde tijdens werktijd: zorg dat je ongeveer 50% niet zit en wissel die uren in voor staan, lopen, bewegen – het liefst in afwisseling met elkaar.
• Deze 50%-regel kun je zelfs doortrekken naar een avondje tv-kijken van 2 uur: 1 uur zitten en 1 uur staan of bewegen.

Naast adviezen lanceerde het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) in 2022 een campagne om mensen met zittend werk meer bewust te maken van de risico’s en alternatieven: ’elk half uur even bewegen; zet ook de stap!’ Over de ‘Zitcheck’ uit deze campagne schreef ik een blog.

Maatregelen van bedrijven

Overheidsinstanties en (grote) bedrijven hebben zeker meer aandacht gekregen voor dit thema sinds 2012. Om gezonder werken mogelijk te maken investeerden ze bijvoorbeeld in zit-sta bureaus, lunch-wandelfaciliteiten en mogelijkheden om staand te overleggen. Daarnaast zie ik dat men campagnes, voorlichting en challenges organiseert om medewerkers uit de stoel te krijgen en ze te verleiden meer stappen te zetten. Ook bij kleine bedrijven kom ik dit soort maatregelen tegen, hoewel minder vaak dan bij grote bedrijven en minder sterk verankerd in beleid.

Ben jij op zoek naar cijfers of leuk campagnemateriaal? Check deze factsheets van Kenniscentrum Sport & Bewegen en TNO, en de campagne ‘Zet ook de stap’ van SZW. Veel succes!

Bronnen

Arboportaal van SZW (2022). Campagne Elk halfuur even bewegen. Zet ook de stap!.

Ekelund e.a. (2019). Dose-response associations between accelerometry measured physical activity and sedentary time and all cause mortality: systematic review and harmonised meta-analysis. BMJ 366:l4570. http://dx.doi.org/10.1136/bmj.l4570.

Gezondheidsraad. (2017). Beweegrichtlijnen 2017. Aan de Minister van VWS, Nr. 2017/08, Den Haag. https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2017/08/22/beweegrichtlijnen-2017.

Kenniscentrum Sport & Bewegen. (2022). ’Factsheet feiten & cijfers over zitgedrag’. Utrecht, https://www.kenniscentrumsportenbewegen.nl/nieuws/factsheet-nederlanders-zitten-te-veel-blijkt-wederom-uit-nieuwe-cijfers/.

TNO. (2022). Factsheet zitten tijdens werk 2022. Leiden, https://www.monitorarbeid.tno.nl/nl-nl/publicaties/factsheet-zitten-tijdens-werk-2022/.

World Health Organization. (2020). WHO guidelines on physical activity and sedentary behaviour. https://www.who.int/publications/i/item/9789240015128.

[1] Deze cijfers van wijken iets af van de cijfers in de alinea erboven omdat ze alleen over werknemers gaan. De alinea erboven gaat over alle volwassen Nederlanders.