Drie mythes over stress

Stress, we hebben er allemaal mee te maken. Of je nu werkt of juist geen baan hebt. Jong bent of wat ouder. Stressprikkels zijn er in ieders leven. Gelukkig hebben we een stress-systeem in ons lichaam. Een systeem dat snel en adequaat reageert op gevaar in de omgeving, echt of bedacht. Een systeem dat ons lichaam gereed maakt om te presteren als dat nodig is en af en toe ‘een tandje bij te zetten’. Veel (social) media willen ons doen geloven dat stress altijd schadelijk is, dat we er alles aan moeten doen om het te voorkomen. Is dat terecht?

Mythe 1: Stress zit tussen de oren

Stress wordt vaak gezien als iets psychisch. Als een toestand die alleen in je hoofd zit, tussen je oren. Dat klopt niet. Het stress-systeem omvat namelijk je hele lichaam. Van hoofd tot tenen. Van huid tot maag en darmen. Wat wel tussen je oren zit, letterlijk, is de plek in de hersenen van waaruit het stress-systeem aangezet wordt. Deze plek heet Amygdala, de amandelkernen. Vanuit deze kernen gaan signalen, via zenuwbanen en bloedvaten, het hele lichaam door. Een signaal naar de ogen bijvoorbeeld, om de pupillen wijder te maken, zodat je beter kunt zien. Een signaal naar maag en darmen, dat ze even niet hoeven te werken omdat het bloed elders harder nodig is. Een signaal naar de spieren in benen en armen, om ze gereed te maken om te ‘vechten of vluchten’. Dus, een stressprikkel wordt weliswaar verwerkt tussen de oren, in de Amygdala, maar de stressreactie omvat ons hele lichaam.

Mythe 2: Stress leidt na lange tijd tot een burn-out

Er moet heel wat gebeuren voordat langdurige stress tot een burn-out leidt. Ten eerste moeten de stressprikkels blijven bestaan. De situatie(s) die het stress-systeem aanzet(ten) moet(en) voortduren. Ten tweede moet de persoon in kwestie de chronische stressreacties én -klachten lange tijd negeren. Als er voldoende herstel van het stress-systeem is via slaap, rust en ontspanning, dan zakken de niveaus van stresshormonen in het lichaam. En als derde moet er een cruciaal kantelpunt worden gepasseerd; het punt waarop het stress-systeem zelf ontregeld raakt (zie figuur, CSR centrum). Van een burn-out is volgens een recente richtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB, 2019) pas sprake als voldaan is aan drie criteria:

1. 1. Er is sprake van overspanning.
   2. De klachten zijn meer dan zes maanden geleden begonnen.
   3. Gevoelens van moeheid en uitputting staan sterk op de voorgrond.

Dus ja, aan een burn-out gaat een lange tijd vooraf met veel stressprikkels. Maar zelfs tot het 2e kantelpunt, in de fase van overspannenheid, hoeven langdurige stressreacties niet gevolgd te worden door een burn-out.

Mythe 3: Als je ergens energie van krijgt, dan levert het geen stress op.

Deze mythe berust op een begrijpelijke misvatting van het woordje ‘energie’. We gebruiken het om aan te geven dat een activiteit leuk of inspirerend is. “Ik krijg er energie van”, zeg je dan. Het is een metafoor uit de positieve psychologie, net als de termen ‘energiegever’ en ‘energievreter’. Puur fysiologisch gezien kan ons lichaam echter geen energie ‘geven’ tijdens een activiteit. Voor elke activiteit is energie, lees: brandstof, nodig. Heel concreet: ATP[1] in je cellen. De voorraad hiervan neemt af als je actief bent en wordt aangevuld als je rust of slaapt. En nu komt het … Je stress-systeem is ook je energie-/brandstofsysteem. En gaat dus ‘aan’ bij elke activiteit, hoe leuk of inspirerend die ook is. Het kan zijn dat die activiteit niet stressvol voelt, maar je stress-systeem is wel degelijk actief. En heeft na afloop een passende hoeveelheid rust nodig zodat de energievoorraden aangevuld kunnen worden. Zelfs als je een bevlogen persoon bent en met passie je werk doet.

Wil je een leuke workshop over deze mythes? Ik noem ‘m ‘Stressmanagement zonder Fratsen’.

Bronnen:

NVAB, Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (2019). Richtlijn psychische problemen voor het handelen van de bedrijfsarts en de verzekeringsarts bij werkenden met psychische problemen. Redactie: Mw. drs. M.H.H. (Marjolein) Bastiaanssen en Mw. drs. G. (Gerda) Jekel, Kwaliteitsbureau NVAB, Utrecht.

CSR Centrum | Stress en burn-out coaching. https://www.csrcentrum.nl/ (laatst geraadpleegd 19 januari 2020).

Foto: Dianne Commissaris, BTR coaching, Krakau augustus 2019

[1] ATP = Adenosinetrifosfaat. ATP is voor de cellen in je lichaam de universele, energierijke brandstof voor alle processen in de cel die energie kosten. De cel gebruikt de energie uit het ATP o.a. voor: celgroei en –herstel, productie van hormonen en spijsverteringsenzymen, spiersamentrekking en geleiding van signalen door zenuwbanen.